هنر سیاه قلم ……
“سیاه قلم” در هنر جواهرسازی، به ویژه در ساخت رکاب انگشتر، یک تکنیک باستانی و ظریف است که جلوه‌ای خاص و چشم‌نواز به فلزات گرانبها می‌بخشد.
این تکنیک با نقاشی سیاه قلم که در آن از مداد و زغال استفاده می‌شود، کاملاً متفاوت است. در ادامه به معرفی این هنر در زمینه جواهرسازی می‌پردازیم.
- سیاه قلم در جواهرسازی چیست؟
سیاه قلم یک روش تزئینی است که بر روی فلزاتی مانند نقره، طلا و مس اجرا می‌شود تا با ایجاد تضاد رنگی میان طرح‌های برجسته فلزی و خطوط تیره، زیبایی و عمق کار را افزایش دهد. این تکنیک، نقوش حکاکی‌شده روی سطح فلز را با ماده‌ای سیاه پر می‌کند و به این ترتیب، جزئیات طرح را به وضوح نمایش می‌دهد.- تاریخچه و ریشه این هنر
هنر سیاه قلم دارای قدمت طولانی است و پیشینه آن به مصر باستان باز می‌گردد. در دوران سلجوقیان و به ویژه در دوره قاجار، این هنر در ایران به اوج خود رسید و هنرمندان به خصوص در شهرهایی مانند تبریز و اصفهان، از آن برای قلم‌زنی و تزئین ظروف و زیورآلات نقره استفاده می‌کردند. - مواد و ترکیبات سیاه قلم
ماده‌ای که برای سیاه قلم کاری استفاده می‌شود، یک آلیاژ مخصوص است که از ترکیب چند عنصر تشکیل می‌شود. این ترکیب معمولاً شامل:
+ نقره: به عنوان فلز اصلی.
+ مس: برای افزایش سختی و استحکام.
+ سرب: برای کاهش نقطه ذوب و بهبود قابلیت ذوب‌پذیری.
+ گوگرد: عنصری حیاتی که عامل اصلی ایجاد رنگ سیاه در آلیاژ است.
این آلیاژ پس از آماده‌سازی به صورت پودر درآمده و برای استفاده آماده می‌شود. - مراحل اجرای تکنیک سیاه قلم روی رکاب انگشتر
+ آماده‌سازی رکاب: ابتدا رکاب انگشتر از جنس نقره یا فلز دیگر به دقت ساخته و پرداخت می‌شود.
+حکاکی یا قلم‌زنی: در این مرحله، استادکار با استفاده از ابزارهای قلم‌زنی فولادی و چکش، طرح‌های مورد نظر (معمولاً نقوش اسلیمی، خطوط هندسی یا طرح‌های سنتی) را روی سطح فلز حکاکی می‌کند. این حکاکی‌ها باید دارای عمق کافی باشند تا ماده سیاه قلم در آن‌ها جای گیرد.
+ اعمال ماده سیاه قلم: پودر آلیاژ سیاه قلم در شیارها و فرورفتگی‌های ایجاد شده ریخته می‌شود.
+ حرارت‌دهی: با استفاده از حرارت، آلیاژ سیاه قلم ذوب شده و به طور کامل فضاهای خالی را پر می‌کند.
+ سرد شدن و تمیزکاری: پس از سرد شدن، سطح رکاب با ابزارهای مخصوص و برس‌های نرم تمیز و صیقلی می‌شود. در این مرحله، ماده سیاه قلم فقط در داخل خطوط حکاکی شده باقی می‌ماند و سطح برجسته فلز دوباره براق می‌شود.
نتیجه نهایی، یک اثر هنری زیبا با طرح‌های برجسته و درخشان است که با پس‌زمینه‌ای تیره و مات (سیاه) جلوه‌ای خیره‌کننده پیدا می‌کند. این تضاد، جزئیات طرح را بسیار واضح و چشم‌نواز می‌سازد.
تفاوت سیاه قلم با آبکاری سیاه
- تاریخچه و ریشه این هنر
سیاه قلم یک تکنیک هنری و آلیاژی است که در آن، یک ماده مخصوص در فرورفتگی‌های فلز قرار می‌گیرد. اما “آبکاری سیاه” یک فرآیند شیمیایی است که در آن یک لایه نازک از فلزات تیره مانند رودیوم سیاه، بر روی کل سطح فلز اصلی (مثل طلا یا نقره) قرار می‌گیرد. در تکنیک سیاه قلم، طرح‌ها ماندگارتر و برجسته‌تر هستند، در حالی که در آبکاری، لایه سیاه ممکن است با گذشت زمان و استفاده زیاد، ساییده شود.
به طور خلاصه، سیاه قلم یک هنر اصیل و ارزشمند در ساخت رکاب انگشتر است که با تکیه بر دانش شیمی و مهارت‌های قلم‌زنی، به زیورآلات جلوه‌ای باستانی و در عین حال مدرن می‌بخشد.